Ponema:
Ang ponema ay isa sa mga yunit ng tunog na nagpapakita ng kaibahan ng isang salita mula sa isa pang salita ng partikular na wika. Ang pagkakaiba ng kahulugan ng mga salitang Filipino na “baha” at “bahay” ay bunga ng pagkakaroon ng dagdag na ponemang /y/ sa salitang “bahay”. Kung gayon, ang ponema ay ang pundamental at teoretikong yunit ng tunog na nagbubuklod ng salita. Nakakabuo ng ibang kahulugan kapag pinapalitan ang isang ponema nito.
Ang mga ponemang suprasegmental ay nakatuon sa diin (stress), tono o intonasyon (pitch), at hinto o antala (juncture).
- Ang diin ay ang bigat ng pagbigkas ng pantig na maaaring makapag-iba sa kahulugan ng mga salita maging ang mga ito man ay magkapareho ng baybay.
Halimbawa:
haPON-bigkas mabilis at may diin sa ikalawang pantig (Japanese)
HApon-bigkas malumay at may diin sa unang pantig (afternoon)
BUhay-bigkas malumay at may diin sa unang pantig (life)
buHAY-bigkas mabilis at may diin sa ikalawang pantig (alive)
- Ang tono o intonasyon ay tumutukoy sa pagtaas o pagbaba ng tinig sa pagbigkas ng pantig ng isang salita, parirala, o pangungusap upang higit na maging malinaw ang pagsasalita at nang magkaunawaan ang nag-uusap.
- Ang pagbigkas ng salita ay maihahalintulad sa musika, may tono o intonasyon-may bahaging mababa, katamtaman, at mataas. Maaaring makapagpahayag ng iba’t ibang damdamin o makapagbigay ng bagong kahulugan ang pagbabago ng tono o intonasyon.
- Subukin mong magsalita nang hindi nababago ang tono o intonasyon at hindi mo maipararating nang tama ang iyong mensahe.
Halimbawa
Nagpapahayag: Madali lang ito.
Nagtatanong: Madali lang ito?
Nagbubunyi: Madali lang ito!
- Ang hinto o antala ay tumutukoy sa saglit na pagtigil ng pagsasalita upang higit na maging malinaw ang mensaheng ipinahahayag. May hinto bago magsimula ang isang pangungusap at may hinto rin pagkatapos nito. May hinto rin sa loob ng pangungusap kung may kailangang ihiwalay na mga ideya upang higit na maunawaan ang nais nitong ipahayag. Kuwit (,) ang ginagamit sa hinto.
Halimbawa:
Hindi siya si Kessa.
(Nása dulo ang binto at nagsasaad na hindi si Kessa ang pinag-uusapan.)
Hindi, siya si Kessa.
(Ipinahahayag ng binto pagkatapos ng “hindi” na si Kessa ang pinag-uusapan.)
Hindi siya, si Kessa.
(Ipinahihiwatig ng hinto pagkatapos ng “siya” na hindi ibang tao ang nása isip kundi si Kessa.)